آغاز‌به‌کار پروژۀ تاپی، بدون شک خبری خوش و امیدوار‌کننده برای افغانستان است. کار عملیاتی این پروژه که انتقال گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند است، چندی پیش با حضور رییس‌جمهور غنی در ترکمنستان کلید خورد.
حجم سرمایه‌گذاری ده‌میلیاردی، تعداد کشورهای مشارکت‌کننده و نیز مسیر ۱۸۰۰ کیلومتری آن بیانگر میزان اهمیت این طرح بزرگ اقتصادی است. سوال اساسی اکنون این است که اجرایی‌شدن این پروژۀ اقتصادی چه تأثیری بر مناسبات سیاسی و امنیتی منطقه خواهد داشت؟ این پروژۀ اقتصادی پاسخگوی کدام مطالبات سیاسی و اقتصادی افغانستان خواهد بود؟ این طرح مشترک اقتصادی چه تأثیری بر روابط افغانستان با کشورهای همسایه و منطقه خواهد داشت؟ در ارتباط با پروژۀ تاپی، نکات ذیل حایز اهمیت‌اند:
یکم: احیای جایگاه همسایگان شمالی در حوزه سیاست خارجی: اجرایی‌شدن پروژۀ تایی به معنای باز‌شدن دریچۀ جدیدی در حوزۀ سیاست خارجی افغانستان است. در یک دهۀ گذشته حوزۀ سیاست خارجی افغاستان بیشتر متوجه همسایگان شرقی و غربی بود. شمال جزیرۀ فراموش‌شده بود که از جایگاه خاصی در سیاست خارجی افغانستان برخوردار نبوده است. این طرح بزرگ اقتصادی ارتباط ارگانیک میان افغانستان و همسایگان شمالی ایجاد خواهد کرد. مشترکات فرهنگی و تاریخی در کنار منافع اقتصادی میتواند روابط افغانستان با کشورهای آسیای میانه را به رابطه‌ای سازنده و پایدار تبدیل کند.
با توجه به نیازمندی‌های اقتصادی افغانستان، همسایگان شمالی می‌توانند منبع مناسبی برای رفع آن باشند. نباید فراموش کرد که همسایگان شمالی، تنها گزینۀ افغانستان برای شریک‌شدن در مهم‌ترین پروژه‌های اقتصادی منطقه‌ای است. در کنار پروژۀ تاپی، پروژۀ کاسا یک‌هزار و پروژۀ خط‌آهن ترکمنستان، از مهم‌ترین پروژه‌های اقتصادی‌اند که افغانستان در آنها نقش واسطه‌ای و میانجی دارد. علاوه بر این از نگاه تجارتی نیز گسترش مناسبات اقتصادی با هسمایگان شمالی میتواند افغانستان را از تنگاهای تجارتی بنادر چابهار و کراچی نجات داده و جایگزین مناسبی برای آنان باشد. بنابراین از لحاظ سیاسی پروژۀ تاپی میتواند سیاست خارجی افغانستان را از نوعی توازن برخودار کند؛ توازنی که با میانجی پروژۀ تاپی میتواند تجلی واقعی و انضمامی پیدا کند.
دوم: زمینه‌سازی ورود افغانستان به مناسبات امنیتی منطقه‌ای: اجرایی‌شدن طرح مشترک اقتصادی تاپی، افغانستان را در منطقه دارای قدرت اقتصاد سیاسی خواهد کرد. امروزه مناسبات اقتصادی و تجاری نقش مهمی در شکل‌دادن رفتارها و مناسبات امنیتی و سیاسی دارد. بخشی مهمی از تعاملات سیاسی و امنیتی نتیجۀ ملاحظات اقتصادی کشورهاست. تجربۀ تاریخی بیانگر آن است که گسترش مناسبات اقتصادی نقش مهمی در رفع مشکلات امنیتی کشورها داشته است. آلمان و فرانسه به‌عنوان دشمنان تاریخی در اروپای پس از جنگ جهانی دوم در قالب پروژۀ مشترک اقتصادی اتحادیۀ ذغال‌سنگ و فولاد رفته‌رفته مشکلات امنیتی خویش را رفع کردند. نمونه‌هایی از این‌دست که مناسبات اقتصادی بر مناسبات سیاسی و امنیتی تأثیر‌گذارند، در تاریخ معاصر فراوان است.
با توجه به این مسأله این پروژه میتواند به تأمین امنیت و ثبات در افغانستان کمک فراوانی کند. پیوند واقعی کشورها در قالب منافع اقتصادی میتواند آنان را به بازنگری در سیاست‌های امنیتی‌شان در مورد افغانستان وادار کند. از این دیدگاه با توجه به نقش و جایگاه پاکستان در ایجاد ثبات و امنیت در افغانستان، این پروژه میتواند انگیزه‌های این کشور را برای ایجاد ثبات و امنیت به صورت واقعی تقویت کند.
یکی از مشکلات افغانستان به لحاظ امنیتی در عرصۀ خارجی، عدم عضویت در ترتیبات امنیتی منطقه است. در حال حاضر افغانستان در هیچ‌کدام از پیمان‌های منطقه‌ای در حوزۀ آسیای جنوب‌شرقی و آسیای میانه حضور ندارد. این پروژه میتواند دریچۀ ورود افغانستان به برخی از سازوکارها و ترتیبات امنیتی منطقه‌ای را بگشاید. در این راستا، وارد‌شدن در ژئوپولیتیک انرژی منطقه با میانجی پروژۀ تاپی میتواند گامی مهم برای کاهش تنش‌های امنیتی و سیاسی نیابتی کشورهای همسایه در افغانستان باشد.
علاوه بر این، به لحاظ داخلی نیز اجرای پروژۀ تاپی میتواند از نظر اقتصادی تأثیرات مثبتی بر اقتصاد کشور داشته باشد. در حال حاضر فقر و بیکاری در کشور بیداد می‌کند. از مهاجرت گروهی و دسته‌جمعی نیروی جوان در کشور تا برخی از سرخوردگی‌های اجتماعی، همگی ریشه در بیکاری و فقر دارند. هیولای بیکاری و فقر چیزی در بساط مردم افغانستان نگذاشته است. این پروژه با توجه به ظرفیتی که به لحاظ اقصادی برخوردار است، میتواند زمینههای اشتغال هزارن نفر از شهروندان کشور را فراهم کند. نباید فراموش کرد که بخشی از افزایش ناامنی در کشور و قدرت‌گیری گروه‌های تروریستی، ریشه در فقر و بیکاری دارد.
سوم: گسترش همکاری‌های منطقه‌ای: امروزه همکاری‌ها و مناسبات منطقه‌ای نقش کلیدی در پاسخگویی دولت‌ها به چالش‌ها و تهدیدات مشترک میان دولت‌ها دارد. همکاری‌های منطقه‌ای بیانگر وضعیت پارادوکسیکالی است که همۀ دولت‌ها از آن برخوردار‌ند. همکاری‌های منطقه‌ای فرصتی برای تجمیع طاقت و توانمندی‌های دولت‌ها برای پاسخگویی به این وضعیت است.
از این نگاه، پروژۀ تاپی فرصتی برای حضور مؤثر افغانستان در گسترۀ دایرۀ همکاری‌های منطقه‌ای است. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای میان افغانستان و کشورهای همسایه و منطقه از یک جهت محملی برای استفاده از فرصت‌های منطقه‌ای برای مشکلات خویش فراهم می‌کند و از جهت دیگر زمینۀ ایجاد یک فهم مشترک از مسأله افغانستان را برای سایر کشورها فراهم می‌آورد.
با این‌همه باید اذعان داشت که نبود امنیت در افغانستان هنوز مهم‌ترین چالش فراروی اجرایی‌شدن این پروژه است. با توجه به تصوری که حکومت وحدت ملی از خود خلق کرده است، هنوز هم نمی‌توان با قاطعیت در مورد چشم‌انداز اجرایی‌شدن این پروژه سخن گفت.
ناامنی در ولایت‌های میزبان خط لوله تاپی
شماری از نماینده‌گان مردم در مجلس با نگرانی از ناامنی در ولایت‌هایی که لوله گاز تاپی از آنها می‌گذرد می‌گویند که شامل ساختن باشنده‌گان محل در تأمین امنیت این پروژه و فراهم شدن زمینههای کار برای آنان میتواند در عملی شدن پروژه “تاپی” در افغانستان سودمند باشد.
بربنیاد اطلاعات داده شده بیش از ۷۵۰ کیلومتر لوله گاز “تاپی” در خاک افغانستان از ولسوالی های کُشک هرات آغاز میشود و با گذشتن از ولسوالیهای انجیل، ادرسکن و شیندند این ولایت به ولسوالی های بالابلوک و بکوای فراه میرسد و پس از گذشتن از ولسوالیهای واشیر و نهرسراج هلمند و ولسوالیهای میوند، ژیری، ارغنداب، دامان و سپین بولدک قندهار راه کویتهی پاکستان را در پیش میگیرد. ولسوالی هایی که این خط لوله از آنها می گذرد از سال ها بدینسو ناامن هستند.
لالی حمیدزی نماینده مردم قندهار در مجلس گفت: “حکومت باید برای تأمین امنیت این پروژه تلاش کند و ما متقین هستیم که اگر برنامه‌های لازم برای تأمین امنیت این پروژه روی دست گرفته شوند، این پروژه عملی میشود و بدون شک این به سود کشور هم است”.
خلیل احمد شهیدزاده نماینده مردم هرات در مجلس خاطرنشان کرد: “حکومت باید این پروژه را حکومتی نسازد، بل آن را مردمی کند و با کمک بزرگان قوم در ولایت‌های گوناگون و با زمینه سازی کار برای مردم این پروژه را عملی سازد”.
از سویی هم گفته میشود که بخشی از لوله گاز ترکمنستان که در افغانستان ساخته خواهد شد در کنار شاهراه قندهار-هرات تا مرز پاکستان کشیده میشود.
مسئولان وزارت امور داخله می‌گویند که حکومت برای تأمین امنیت این پروژه آماده‌گی لازم را دارد.
صدیق صدیقی سخنگوی وزارت امور داخله تأکید کرد: “بدون شک این پروژه ملی است، حکومت هر آنچه که در توان دارد برای تأمین امنیت آن تلاش خواهد کرد و در این بخش ما برنامه‌هایمان را از پیش داریم و آماده‌گی برای آن گرفته‌ایم”.
کار عملی پروژه “تاپی” چند روز پیش با حضور مقامات عالی رتبه افغانستان، ترکمنستان، هند و پاکستان در عشق آباد آغاز شد.
با عملی شدن پروژه‌ی تاپی گذشته از ایجاد زمینههای کار برای بیش از ۱۲۸هزار تن در کشور سالانه تا ۵۰۰ میلیون دالر حق ترانزیت انتقال گاز به افغانستان پرداخت خواهد شد.
از سویی هم با عملی شدن این پروژه افغانستان میتواند تا ۳۰ سال یک میلیاردو ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز بابهای مناسب از این لوله خریداری کند و در درازمدت افغانستان میتواند گاز استخراج شده از منابع داخلی خودش را از این لوله به هند و پاکستان بفروشد..
